5 mei 2021 – Er zijn grote vraagtekens gerezen rond de ‘Heilig Bloeddoek’ die in Boxtel wordt vereerd. De doek speelt de hoofdrol in een veertiende-eeuws ‘bloedmirakel’ aldaar: witte miswijn veranderde op altaarlinnen in Christus’ rode Bloed toen de dienstdoende priester Eligius van den Aker uit nonchalance de kelk met geconsacreerde wijn omstiet. Bij een inspectie van de doek in 2016 kwam een document uit 1952 ter tafel van pater Adriaan de Koning (‘Witte Paters’, 1912-1986), destijds woonachtig in Boxtel. Hij bezocht dat jaar het Belgische Hoogstraten, waar de twee doeken die volgens de overlevering bij het wonder betrokken waren ten tijde van de protestantse overheersing in veiligheid werden gebracht. Het zou tot 1924 duren voordat één van de doeken naar Boxtel terugkeerde. Op basis van oude documenten en eigen waarneming oppert De Koning dat de Boxtelse doek niet de oorspronkelijke ‘wonderdoek’ is, zoals altijd werd beweerd, maar er slechts als ‘verpakkingsmateriaal’ voor diende. Het ‘originele reliek’ met het Bloed van Christus bevindt zich volgens hem nog steeds in Hoogstraten. Daarmee zou Boxtel slechts in het bezit zijn van een ‘aanrakingsreliek’, een stuk stof dat in contact is geweest met de bloeddoek. Foto boven: de bloeddoek zoals deze wordt getoond in de Boxtelse Sint-Petrusbasiliek voorafgaand aan en na afloop van de jaarlijkse ‘Bloedprocessie’.
De Koning was in 1952 in Hoogstraten bij de viering van het derde eeuwfeest van de komst van de doeken. Bij die gelegenheid kreeg hij de ‘altaardwaal’ te zien, de doek die het altaar zou hebben bedekt bij het wonder. Deze bleef in Hoogstraten na teruggave in 1924 aan Boxtel van de ‘corporale’, de doek waar de kelk met wijn op stond bij de consecratie. Hij noteert: “Ik zag voor me een fijn geweven linnen doek van kraanoog weefsel, ter grote van een hedendaagse corporaal en op de linkerhelft van de doek aanschouwde ik zeer duidelijk een grote verbleekte uitkringende bloedvlek, zoals men die wel eens ziet in een bloed-doordrenkt pas gespoeld stuk linnen. Op de rechterhelft, meer naar onder zag ik een tweede, maar veel kleinere van dezelfde kleur. Uit de vorm van de vlek kon ik ongeveer opmaken hoe de kelk moet zijn gevallen. Ik betreurde het, dat Boxtel niet deze doek gekregen had, alhoewel men in Hoogstraten voorgegeven had, dat men daar gaarne afstand deed van de meest kostbare.” Met dat laatste doelt hij op de corporale, die de ‘beste papieren’ zou hebben als mirakeldoek. Deze doek wordt namelijk genoemd in het oudst bekende document over het bloedwonder in Boxtel, de ‘Oorkonde van kardinaal Pileus‘ uit 1380. De Koning wijst erop dat hierin consequent sprake is van slechts één doek met duidelijk zichtbare rode vlekken: de corporale. Onder meer ook een notariële acte uit 1802, opgemaakt in Hoogstraten, beschrijft nauwkeurig slechts één doek. Pater De Koning concludeert met betrekking tot de Boxtelse doek: “Wat hebben wij hier dan? Wellicht een weefsel, dat de echte doek van den beginne af heeft vergezeld en dat door Eligius van den Aker kan zijn gebruikt alleen maar om er de corporaal in op te bergen. In ieder geval zijn wij niet in het bezit van de meest kostbare doek en zeer zeker niet van de corporale!” Het lijkt hem alleszins gerechtvaardigd “voor een tweede maal te trachten de rechtmatige eigenaar in zijn bezit te herstellen!” De aanwezigheid van twee doeken is in het verleden verklaard door te suggereren dat naast de corporale (93 x 61 cm.) een altaardwaal (90 x 41 cm.) met het wonder te maken had. Deze zou de meeste vloeistof hebben opgevangen omdat de kelk op de – mogelijk gevouwen – corporale stond. Bij het omvallen zouden de grootste vlekken op de ernaast gelegen altaardwaal teweeg zijn gebracht en kreeg de corporale slechts wat spatjes. De Boxtelse doek vertoont geen bloedvlekken, terwijl op die in Hoogstraten duidelijk zichtbare grote vlekken te zien zijn. Foto rechtsboven: voorafgaand aan de processie in 2014 toont pastoor Bart Rombouts van Hoogstraten de bloeddoek die daar wordt bewaard (foto: Ruud van Casteren).
In 2016 is onder leiding van René Lugtigheid, vakdocent textielrestauratie Universiteit van Amsterdam, de Boxtelse bloeddoek aan een inspectie onderworpen met het oog op een goede conservering. Hiervoor werden aanbevelingen gedaan die op goedkeuring van de Heilig Hartparochie konden rekenen, waarna maatregelen volgden. De foto hiernaast toont René Lugtigheid (links) en restaurateurs in opleiding, Sjoukje Telleman (midden) en Marijke de Bruijne, bij het ontvouwen de bloeddoek (foto: Peter de Koning, Brabants Centrum). In aansluiting op het document van pater De Koning, gaf de onderzoekster aan dat het weefsel van de doek feitelijk veel te grof is voor een ‘corporale’. Deze moet namelijk dicht geweven zijn om stukjes van de geconsacreerde hostie op te vangen die vrijkomen bij het breken ervan. Niets van het ‘Lichaam van Christus’ mag immers verloren gaan. Vooral de opmerking dat de doek in Hoogstraten een ‘kraanoogweefsel’ is, een damastweefsel, zette haar aan het denken. Corporalen zijn namelijk altijd van damastweefsel gemaakt, of van een dicht geweven linnenweefsel. De doek uit Boxtel is een ander type weefsel. Het is niet ‘dun’ van ouderdom, wat wel wordt gesuggereerd, maar een “vrij grof batist”, zoals pater De Koning noteert, “een weefsel, dat zeer zeker niet aanbevolen kan worden om de partikels van de H. Hostie veilig bijeen te houden … De Doek van Hoogstraten echter is van een vast weefsel … van een normale corporaal van thans.” De doek in Boxtel lijkt volgens Lugtigheid meer op een ‘benedictiedoek’, een doek die door de priester wordt gebruikt om de kelk of monstrans vast te houden bij een zegening. Opmerkelijk: in eerder onderzoek, zoals samengevat door P.Th.A. Dorenbosch in De Boxtelse St.-Petrus, was van een nauwkeurige vergelijking van het type weefsel van beide doeken geen sprake. De zaak is destijds bij een afrondend gesprek met de parochie besproken, maar er zijn geen conclusies aan verbonden omdat dit niet tot de onderzoeksopdracht behoorde.
De schrijndragers van de Bloedprocessie, die nauw betrokken waren bij de totstandkoming van het conserveringsonderzoek, hebben de netelige kwestie verschillende keren aan direct betrokkenen in Boxtel voorgelegd, maar kregen steeds te horen dat deze niet ter zake doet. Van geschiedvervalsing zou geen sprake zijn. Het is een ‘wonder’ en dat moet het ook blijven, zo oordeelt men. Ook de parochie stelt zich op dit standpunt. Het Heilig Bloedcomité in Hoogstraten heeft met interesse kennisgenomen van de ontwikkelingen.
Update 29 april 2022: Het onderdeel ‘Boxtel, Heilig Bloed‘ op de site ‘Bedevaart en Bedevaartplaatsen in Nederland‘ van het gerenommeerde Meertens Instituut dat zich bezighoudt met de bestudering en documentatie van Nederlandse taal en cultuur, blijkt te zijn aangevuld met een verwijzing naar de recente bevindingen en de geschiedschrijving werd fundamenteel bijgesteld. Dit is van groot belang. Er staat onder meer (zie hiernaast): “Op basis van een nieuwe interpretatie in 2022 van de bronnen, lijkt het volgende te zijn gebeurd: om de Boxtelse bloeddoek in veiligheid te brengen is deze over de grens naar Hoogstraten gebracht. Het doek waarin de bloeddoek voor transport was gewikkeld is vermoedelijk daarna in Boxtel als een tweede bloeddoek beschouwd en is vervolgens in de cultus opgenomen. … In 1952 stelde Adriaan de Koning, een Witte Pater uit Boxtel, bij een bezoek aan Hoogstraten al vast dat de aan Boxtel teruggegeven ruw geweven doek niet het corporale kan zijn, maar mogelijk de stof waarin het corporale gewikkeld en bewaard is geweest. Dit doek toont dan ook geen vlekken. Het zou betekenen dat de damasten ‘altaardwaal’ in Hoogstraten, bevattende bloedvlekken, het eigenlijke corporale is. De kwestie van authenticiteit van de Boxtelse doek werd in 2021 door de reliekschrijndragers van de processie in de media weer opgerakeld. De discussie focuste zich op de vraag of de bloeddoek van Boxtel wel de echte doek (het corporale) is, of de ‘brandeum’ (de linnen verpakkingsdoek voor relieken) waarin het corporale was gewikkeld toen het in 1652 naar Hoogstraten werd gebracht. Dit laatste lijkt inderdaad het geval te zijn geweest. In de latere historiografie rond het mirakel is het bestaan van twee bloeddoeken simpelweg, zonder verder onderzoek, als feit overgenomen. Zodoende wordt daarin de cultus als zijnde van het begin af aan verbonden met twee bloeddoeken, in plaats van één.” De doek in Boxtel wordt door het Meertensinstituut veelbetekenend aangeduid als “vermeende corporale”.
Update 18 maart 2022: De Heilig Bloedstichting in Boxtel, die verantwoordelijk is voor de organisatie van de Bloedprocessie, voelt er niets voor om de Boxtelse bloeddoek die zich in het Belgische Hoogstaten bevindt terug te halen. Een voorstel hiertoe van schrijndrager Peter van Zoest is naar de prullenbak verwezen.
Update 22 mei 2021: Het Brabants Dagblad belicht in aansluiting op een eerder bericht de reactie van de Heilig Bloedstichting: ‘Geen onderzoek echtheid Boxtelse bloeddoek’.
Update 20 mei 2021: In een bijdrage over de alternatieve bloedviering in verband met de coronacrisis, wijdt de Boxtelse krant Brabants Centrum welgeteld één regel aan de vraagtekens rond de bloeddoek, zoals in het bericht op deze site uitgebreid weergegeven.
Update 19 mei 2021: De Mooi Boxtel-krant publiceert vandaag een artikel met de officiële reactie van de Heilig Bloedstichting in een persbericht van 17 mei. Deze acht “een onderzoek naar het echtheidsgehalte van de Boxtelse bloeddoek … niet bijdragen aan het bevorderen van de traditie van het bloedwonder en ook niet aan de samenwerking tussen Boxtel en Hoogstraten”. Welke bloeddoek waar is ondergebracht vindt de stichting van “secundair belang”.
Update 12 mei 2021: In aansluiting op eerdere media-belangstelling komt de Mooi Boxtel-krant met een uitgebreid artikel over de vraagtekens die zijn gerezen rond de bloeddoek.
Update 7 mei 2021: Het Brabants Dagblad besteedt aandacht aan bovenstaand bericht. Schrijndrager Peter van Zoest benadrukte in de krant de noodzaak van nader onderzoek. Op de website van het ‘Brabants Historisch Informatie Centrum’ is het vrijwel integraal verschenen in de collectie ‘verhalen‘.
Religiejournalist 